نام‌های دیگر گیاه بادرنجبویه ، بادروج، حوک، ریحان کوهی، گیاه زنبور می‌باشد.
بادرنجبویه از زمان‌های قدیم شناخته شده بود و یونانیان نام ملیس/ملیسا را به آن داده بودند که به معنای زنبور است؛ زیرا زنبور عسل آن را دوست دارد و با کمال میل و اشتیاق روی آن می‌نشیند.
ابن‌سینا آن را بادرنگبویه نامید؛ زیرا برگ آن را اگر بین دو انگشت بفشارند بوی بادرنگ (لیمو) می‌دهد و معرب آن بادرنجبویه است که بعدها به همین نام معروف شد.
اروپاییان در قرون وسطی که کتاب‌های دانشمندان اسلامی را ترجمه و در دانشگاه‌ها تدریس و تحصیل می‌کردند به احترام ابن‌سینا بادرنجبویه را به نام سیترونل خواندند که از کلمه لیمو گرفته شده است.
ابن‌سینا گفته بود: بادرنجبویه مقوی مغز و اعصاب است، نشاط می‌آورد و هوش را بر می‌انگیزاند و ذهن را تقویت می‌کند و برای درمان انواع مالیخولیا، وسواس و جنون مؤثر است.
در قرون وسطی پزشکان اروپا بدون اینکه در این باره شخصاً به مطالعه و تحقیق بپردازند، عیناً این خواص را پذیرفتند و به آن عمل می‌کردند، تا اینکه در دوره رنسانس (یعنی تجدید حیات علم و ادب در اروپا که دانشمندان بزرگی در فرانسه، ایتالیا، آلمان و سایر کشورهای اروپا از قرن شانزدهم میلادی به بعد ظاهر شدند) در هر مورد به بحث و انتقاد و بررسی و تحقیقات علمی پرداختند و پزشکانی مانند: رندوله، فورستوس، گراتارولوس، فرنل، ریویر، هوفمان و… پس از مطالعات زیاد، همان خواص را بدون کم‌وکاست پذیرفته و بادرنجبویه را در موارد ملانکولی، هیپوکندری و مانیا (انواع مالیخولیا و جنون) تجویز کردند و بسیاری از آنان معتقد شدند: «بادرنجبویه، هوش را تند و تیز کرده و حافظه را تقویت می‌نماید».
تروسو (نابغه بزرگ پزشکی فرانسه): بادرنجبویه، گردش خون را در مغز منظم کرده و مراکز عصبی را تقویت نموده و نشاط‌آور است.
در بیان میر محمد مؤمن، صاحب تحفة المؤمنین: … ملطف طعام غلیظ و هاضم (هضم‌کننده غذاهای ثقیل)، مورث ذکا (هوش را برمی‌انگیزاند)، حفظ (حافظه)، به‌جهت عسر النفس (تنگی نفس)، خفقان (منظور خفقانت قلبی است که آنژین دو پواترین باشد)، غشی (سنکوب)، فواق (سکسکه)، مغض (زورپیچ در دیسانتری)، امراض ورکین (مفصل ران)، گرده (کلیه)، رفع سموم مطلقاً (حکم ضد سم یا تریاق را دارد)، وحشت سوداوی (دلهره و وحشت مالیخولیایی)، سده دماغ (مولد صرع) نافع، برگ مسحوق (کوبیده) او از پنج درهم تا درهم با شراب جهت گزیدن سگ دیوانه (هاری)، رتیلا (زهر رتیل) شرباً او ضِماداً نافع و خاییدن (جویدن) او جهت رفع بدبویی دهان بسیار مؤثر و جلوس در او (حمام موضعی) جهت احتباس حیض (مخصوصا عسر الطمث) و ضمادش جهت درد مفاصل و طلای (مالیدن) آب او جهت نار فارسی و رفع لرز و قشعریره (ارتعاش و لرزه) و لعوق او (داروهایی که با عسل یا شکر ترتیب داده و در بشقابی ریخته می‌لیسند؛ این کلمه از لوک گرفته شده است) با عسل جهت عسر نفس انتصابی نافع (عسر نفس انتصاب آسم خیلی شدید است که در کتب اروپایی به‌نام ارتوپنه ثبت شده است).
خواص بادرنجبویه
بادرنجبویه، گیاهی است کم‌نظیر از تیره نعناعیان با طبیعتی گرم و خشک، که ارزش آن مجهول مانده است. برخی از خواص این گیاه:
- تقویت‌کنندۀ مغز و اعصاب و قلب
- جوشانده‌اش، موجب زیادی هوش و تقویت ذهن
- جوشانده‌اش، موجب تقویت معده و رفع ضعف عضلات معده و مؤثر در هضم غذا
- جوشانده برگ‌های آن، مفید برای درد معده ناشی از فشار عصبی یا احساس چنگ‌زدگی در معده
- اسانس آن، برطرف‌کننده دل‌پیچه ناشی از نفخ و بی‌خوابی و درد دندان و گوش
- صفراآور و خواب‌آور است (مخصوصاً برای کودکان و پیران و ناقهین خواب مطبوع و ملایم می‌آورد)
- مفرح و نشاط‌آور است و غمگینی، افسردگی، وسواس، اضطراب و وحشت را در نوراستینک‌ها و مالیخولیایی‌ها از بین می‌برد
- خاصیت آنتی‌بیوتیک و ضدعفونی‌کننده داشته و زخم‌های چرکی ریه و روده‌ها را درمان می‌کند
- آنتی‌اسپاسمودیک (ضد تشنج) و هرگونه اسپاسم و دردهای قولنجی روده و عسر الطمث است
- ضد حساسیت و آلرژی و ضد خارش است
- پماد و روغن آن، ضدّ زهر است و برای درمان گزیدگی حشرات زهردار و سگ هار تجویز می‌شود
- در التیام زخم‌های داخلی بدن که از ضربه پیدا می‌شود مؤثر است
- معرّق و عرق‌آور است (مخصوصاً اگر دم‌کرده این گیاه به‌صورت گرم نوشیده شود)
موارد منع مصرف
- اختلالات هورمون‌های تیروئیدی
- افراد مبتلا به گلوکوم (آب سیاه چشم)
- در دوران بارداری و شیردهی
- افراد حساس به آسپیرین
- کودکان
روش استفاده از بادرنجبویه
این گیاه، به‌صورت‌های: دم‌کرده، اسانس، عصاره روغنی، روغن، پماد و کمپرس استفاده می‌شود.
ساده‌ترین و بهترین طرز استعمال بادرنجبویه، دم‌کرده آن است که هر دفعه به اندازه ۲ تا ۳ گرم در یک فنجان آب جوش بریزید و مثل چای دم‌کرده بیاشامند. در بزرگسالان حداکثر ۲۰ گرم بادرنجبویه در یک شبانه‌روز می‌توان تجویز کرد و در کودکان کمتر.
جهت تقویت دستگاه گوارش، از دم‌کرده برگ بادرنجبویه، به‌صورت ۲۰ تا ۵۰ گرم در لیتر، ۳ یا ۴ فنجان در روز استفاده نمایید.
افردای که تزلزل روحی دارند و هر آن ممکن است از کوره در رفته و مشکل برای خود و دیگران ایجاد نمایند، روزانه دو فنجان از چای یا عرق طبیعی این گیاه مصرف نمایند.
بیمارانی که اضطراب، دلشوره قلب متاثر از اعصاب دارند؛ نظیر پرولاپس میترال، خفقان قلبی و تپش‌های اضظرابی قلب، می‌توانند از چای یا عرق طبیعی آن استفاده نمایند.
بادرنجبویه از معدود گیاهان تقویت حافظه بدون عارضه طبی است که در تیزهوشی افراد کنکوری نقش موثری دارد. زمان امتحانات و…، هر شب، یک لیوان عرق آن را استفاده کنید.
برای تقویت قلب: بادنجبویه ۱۵ گرم + گل گاوزبان ۱۵ گرم
هر دو گیاه را در دو لیوان آب جوشانده و صاف کرده، بعد با یک لیوان عرق بیدمشک و یک لیوان گلاب مخلوط کرده و ۲.۵ گرم زعفران کوبیده را نیز به آن اضافه و حاصل آنرا با ۲۵۰ گرم عسل شربت ساخته و روزی سه قاشق غذاخوری از آن استفاده نمایید.
می‌توان از آن به‌عنوان خواب‌آور مفید و بی‌ضرر هر شب مقدار کمی از این گیاه را هنگام خواب استفاده کرد.
تخم این گیاه (که فرنجمشک نامیده می‌شود) نیز خواص فراوانی دارد؛ از جمله، یک آرام‌بخش قوی اعصاب می‌باشد. هر شب یک قاشق چای‌خوری از فرنجمشک را داخل یک لیوان عرق بهار نارنج ریخته بعد از ۱۰ دقیقه محتوی آن را بنوشید.
دمنوش بادرنجبویه
چای بادرنجبویه یا بادرنگبویه (طبیعت: بسیار گرم)
خواص: مقوی قلب و اعصاب، خون‌ساز، تقویت‌کننده سلول‌های مغز، فوق العاده آرام‌بخش، محرک معده، خواب‌آور، نشاط‌آور
ضد: صدای گوش، تشنج، اسپاسم، بیماری‌های کلیوی، بوی بد دهان و خواب‌های وحشتناک (چای مورد علاقه حضرت علی علیه‌السلام)
طرز تهیه: یک مشت کوچک بادرنجبویه + دو لیوان آب سرد روی شعله مستقیم قرار دهید تا به نقطه جوش برسد سپس با شعله غیرمستقیم خوب دم بکشد.
چای بادرنجبویه و زیرفون (طبیعت: گرم)
خواص: تقویت قلب و اعصاب، خواب‌آور، نشاط‌آور، آرام‌بخش، خون‌ساز
ضد: بوی بد دهان، خواب‌های وحشتناک، بیماری‌های کلیه، صدای گوش
طرز تهیه: یک قاشق غذاخوری زیرفون + یک قاشق مرباخوری بادرنجبویه + دو لیوان آب جوش، با شعله مستقیم و ملایم حدود یک ساعت بجوشد؛ سپس با شعله غیرمستقیم دم بکشد.
